روانشناسی کودک چیست؟
روانشناسی کودک یکی از مهم ترین بخش های روانشناسی رشد است که موضوعی بسیار گستره و مهم می باشد.
این رشته ی خاص بر روی فرایند های روانی کودکان از تولد تا بزرگسالی تمرکز دارد.
روانشناسی کودک در حقیقت به تغییرات روانی کودک از زمان تولد توجه دارد.
روانشناسی کودک چیست؟
محدوده مطالعه روانشناسی کودک شامل مهارت های حرکتی، پیشرفت شناختی، مهارت های زبانی، تغییرات اجتماعی، رشد احساسی و… می باشد.
روانشناسی کودک یکی از ده ها شاخه ی روانشناسی و یکی از موضوعاتی است که اغلب مورد بررسی و تحقیق قرار می گیرد.
این رشته علم روانشناسی در حقیقت به ذهن و رفتار های کودکان از ابتدای تولد تا بزرگسالی تمرکز دارد.
روانشناسی کودک نه تنها بر روی رشد فیزیکی کودکان، بلکه بر روی رشد ذهنی، احساسی و رشد اجتماعی آن ها نیز متمرکز شده است.
از لحاظ تاریخی، یک کودک، نسخه ی کوچک فرد بزرگسال می باشد.
هنگامی که ژان پیاژه می گفت که:
کودکان متفاوت از بزرگسالان تفکر می کنند
آلبرت انیشتن عقیده داشت که “کشف کردن چیزی” ساده است اما فقط یک نابغه می تواند آن را درک کند.
امروزه، روانشناسان متوجه شده اند که روانشناسی کودک بسیار منحصر به فرد و پیچیده است.
اما از نظر رویکرد های منحصر به فرد، این رشته هنوز جای پیشرفت زیادی دارد.
اهمیت روانشناسی کودک
متخصصان نیز در پاسخ به برخی سوالاتی که در مورد روانشناسی کودک وجود دارد اتفاق نظر ندارند.
مثلا آیا تجارب اولیه یک کودک از تجارب بعدی او مهم تر هستند یا خیر، و یا ذات آدمی مهم تر است یا تربیت و پررش او؟
از آنجایی که کودکی نقش بسیار مهمی را در ادامه ی زندگی ایفا می کند، جای تعجب ندارد که این موضوع در روانشناسی، جامعه شناسی و آموزش نیز نقش دارد.
متخصصان نه تنها بر روی تاثیراتی که بر روی رشد کودک اثر دارند تمرکز می کنند.
بلکه فاکتور های مختلفی که ممکن است باعث بروز مشکلات روانی شوند را نیز بررسی می کنند.
اعتماد به نفس، محیط مدرسه، پدر و مادر، فشار های اجتماعی و … به طرز چشمگیری برای روانشناسان کودک بسیار اهمیت دارند.
زیرا رشد و سلامتی ذهنی کودک برای آن ها بسیار مهم است.
ملزومات درک روانشناسی کودک
پدر و مادران معمولا می توانند توانایی و مهارت های فرزندان شان را تعریف و تفسیر کنند.
اگر شما فرزند خود را درک نکنید، ممکن است در درک توانایی یا عدم توانایی او اشتباه قضاوت کنید.
گاهی اوقات این سوء تفاهمات بی ضرر هستند، اما در اغلب موارد چنین نیست.
نقش پدر و مادر در روانشناسی کودک بسیار اهمیت دارد
عدم آگاهی از وضعیت رشد کودک می تواند باعث تشخیص اشتباه توانایی های او و در نهایت تصمیم گیری اشتباه شود.
یکی از بررسی های که توسط دکتر برندا وولینگ- مدیر و استاد پژوهشی دانشگاه میشیگان انجام شده است، نشان داده است که:
کودکان به طرز عجیبی از مدت زمانی که پدر و مادرشان برای رشد آن ها وقت می گذارند متاثر هستند
بنابراین، اهمیت بسیار دارد که پدر و مادران در مورد رشد و روانشناسی کوکان آموزش ببینند تا بتوانند احساسات و رشد ذهنی شان
زمینه های مختلف روانشناسی کودک
هنگامی که سخن از رشد می شود، اولین مسئله ای که به ذهن شما می رسد چیست؟
اگر مانند اکثریت مردم باشید، ابتدا به فکر فاکتور های درونی که بر روی چگونگی رشد کودک تاثیر می گذارند، می افتید – مانند ژنتیک و ویژگی های شخصیتی.
اما رشد، شامل فاکتور های مختلف دیگر نیز می باشد.
مثلا فاکتور های محیطی همچون روابط اجتماعی و آن فرهنگی که در آن زندگی می کنیم، نقش بسیار مهمی را در رشد کوک ایفا می کنند.
برخی از مهم ترین مفاهیمی که در بحث ارزیابی و آنالیز روانشناسی رشد باید در نظر داشته باشیم شامل:
محیط اجتماعی
روابطی که ما با دیگران داریم بر روی افکار، یادگیری و رشد کودک تاثیر بسیار زیادی دارند.
خانواده، مدرسه، گروه های دوستانه همه و همه بر روی رشد اجتماعی کودک مان تاثیر زیادی خواهند داشت.
محیط فرهنگی
فرهنگی که کودک در آن زندگی می کند، در بردارنده ارزش ها، رسوم، باور ها و روش های زندگی خاصی می باشند که در تمام طول عمر بر روی رشد کودک تاثیر دارند.
فرهنگ حتی بر روی چگونگی رفتار کودک با پدر و مادر، نوع آموزشی که می بیند و نوع مراقبتی که از او می شود نیز تاثیر دارد.
زمینه اجتماعی-اقتصادی
سطح اجتماعی که کودک در آن زندگی می کند نیز در رشد وی تاثیر دارد.
وضعیت اجتماعی – اقتصادی بر اساس فاکتور های مختلف دیگری نیز بنا شده اند.
مانند میزان تحصیلات خانواده و حتی افراد آن جامعه، وضعیت درآمد، شغل و وضعیت زندگی مردم.
کودکانی که در شرایط اجتماعی اقتصادی بهتری بزرگ می شوند، شانس موفقیت بهتر و بالاتری دارند.
اما کودکانی که در خانواده های فقیر و ناتوان بزرگ می شوند و به خدمات سلامتی و پزشکی، مواد غذایی مناسب، و آموزش دسترسی کمتری دارند، متعاقبا شانس کمتری برای موفقیت خواهند داشت.
این فاکتور ها در روانشناسی کودک تاثیر بسیار زیادی دارند.
به یاد داشته باشید که این ۳ فاکتور با یکدیگر در تعامل نیز می باشند.
مثلا اگر یک کودک شرایط اجتماعی و اقتصادی بدی داشته باشد، با غنی سازی فرهنگ و اجتماعی که در آن زندگی می کند می توان شانس موفقیت او را افزایش داد.
چیز های مهمی که باید در نظر بگیریم:
روانشناسی کودک شامل موضوعات و فاکتور های بسیار گوناگونی می باشد.
از تاثیر ژنتیک بر رفتار او گرفته تا فشار های اجتماعی وارد شده بر روی رشد.
از جمله موارد و فاکتور هایی که در روانشناسی کودک ضروری هستند شامل:
- ژنتیک
- تاثیرات محیطی
- رشد والدین
- رشد اجتماعی
- رشد شخصیت
- زبان
- نقش های جنسیتی
- رشد شناختی
- رشد جنسی
روانشناسی کودک ممکن است برای کمک به بچه ها در مشکلات مربوط به رشد در زمینه های مختلف خیلی تخصصی باشد و فرد شاید به روانشناسی عمومی تری نیاز پیدا کند.
در هر دو شرایط، متخصصان به شیوه های مخصوص خود با کودکان برخورد می کنند.
برای مثال روانشناسی کودک می تواند به شیوه های مراقبت از کودک و نتیجه ی عالی آن، و یا با صحبت و تمرین با کودک به رشد آن ها کمک کند.
نکاتی برای درک بهتر روانشناسی کودک
ژان پیاژه – روانشناسان کودک بسیار مشهور و بزرگ می گوید:
از نظر اخلاقی، کودک چه خوب رشد کند و چه بد، این به سرنوشتش بستگی دارد
وظیفه ی پدر و مادری چیزی بیشتر از فراهم کردن وسایل آسایش و آرامش کودکان است.
راحتی و آسایش باید در مورد احساسات، احساس امنیت و… نیز ایجاد شود.
در اینجا به برخی از نکات مهم در روانشناسی کودک اشاره می کنیم که به درک بهتر او کمک می کنند:
مشاهده کردن، کلید اساسی است
یکی از ساده ترین و در عین حال مهم ترین روش ها برای درک روانشناسی کودک، مشاهده است.
به چیز هایی که بچه هایتان می گویند و انجام می دهند توجه و علاقه نشان دهید.
رفتار ها، حرکات، حرف ها، علایق و عادات غذایی، خواب و بازی هایشان را به دقت مشاهده کنید.
همیشه در ذهن داشته باشید که بچه ی شما منحصر به فرد است و شخصیت خاص خود را دارد.
پس، از مقایسه کردن او با بچه های دیگر خودداری کنید.
زیرا این کار نه تنها به او استرس وارد می کند، بلکه باعث کوچک شدن او می شود.
از خود سوالاتی بپرسید که برای درک روانشناسی کودک به شما کمک می کنند؛ مانند:
-
کودک من چه کاری را بیشتر از همه چیز دوست دارد؟
- اگر کودک من کاری که دوست ندارد را انجام دهد، چه رفتاری از خود نشان می دهد؟ مثلا اگر سبزیجاتی که دوست ندارد بخورد، زود بخوابد و یا تکالیفش را انجام دهد.
- کودک من تا چه اندازه اجتماعی است؟ آیا دوست دارد چیز های جدید را امتحان کند؟
- چقدر طول می کشد تا کودک من خود را با شرایط و موقعیت جدید وقف دهد؟ آیا او توانایی انطباق را دارد؟
در حین پاسخ دادن به این سوالات، از قضاوت کردن اجتناب کنید.
فقط او را مشاهده کنید تا آگاهی تان در مورد روانشناسی کودک بالا تر برود.
زمان مفیدی را صرف کودک تان کنید
امروزه پدر و مادر ها معمولا خیلی زیاد درگیر کار های منزل و محیط کار هستند.
پدر و مادر هایی که چند شغل دارند، اغلب بسیار مشغول می باشند و کار های زیادی برای انجام دادن دارند.
اما باید بدانند که یکی از مهم ترین کار ها، توجه به فرزندشان است.
اگر با این همه کاری که دارید، وقتی برای فرزند خود نمی گذارید، باید بگوییم که اشتباه می کنید و اکنون زمان تغییر است.
اگر می خواهید فرزند تان را به خوبی درک کنید، باید برایش وقت کافی بگذارید
وقتی که بر روی میز شام، رساندن و بازگرداندنش از مدرسه برای او صرف می کنید، کافی نیست.
شما باید زمانی را برای صحبت و بازی و در حقیقت برای درک روانی او نیز در نظر بگیرید.
صحبت کردن با کودک باعث می شود تا از اتفاقاتی که در زندگی و مدرسه و حتی خانه برای او می افتد مطلع شوید.
ببینید چه موسیقی یا برنامه ی تلویزیونی را دوست دارد و نسبت به کار ها و علایق او واکنش نشان دهید.
صرف زمان کافی صرفا به معنی این نیست که با هم صحبت کنید و یا کاری انجام دهید.
گاهی تنها با نشستن در کنار هم و نگاه کردن نیز می توانید به ویژگی های یکدیگر پی ببرید.
